Bir zamanlar Diyarbakır, Mardin, Adıyaman ve Batman dağlarından toplanan yabani fıstık meyvesiyle yapılan ve fındıksı aromasıyla tanınan Kürt kahvesi Çehveya Kizvanê, bir asır aradan sonra yeniden kendi adıyla dünyaya dönüyor. Uzun yıllar boyunca “Menengiç kahvesi” olarak bilinen bu içecek, geçtiğimiz yıl Fransa’da “Kürt markası” olarak yeniden tescillendi.
19.yüzyılın sonlarında Osmanlı topraklarından Fransa’ya ihraç edilen bu kahve, Avrupa’da “Chicorée au Kurde” (Kürt Kahvesi) adıyla satılıyordu. Kutuların üzerinde zırhlı bir Kürt savaşçısı figürü bulunuyor, Paris’ten Berlin’e kadar birçok şehirde tüketiliyordu. Dönemin gazetelerinde “Doğudan gelen yeni tat” başlığıyla tanıtılan bu kahve, kafeinsiz yapısı ve aromatik tadıyla büyük ilgi görmüştü.
Ancak Cumhuriyet’in ilanından sonra bu içecek Türkiye’de farklı bir kimlikle tanıtıldı; “Kürt kahvesi” ifadesi resmi söylemden çıkarıldı. 1930’lu yıllarda üretimi neredeyse tamamen durdu ve geriye sadece birkaç eski Fransız etiketi kaldı. Bu etiketler, yıllar boyunca Avrupa arşivlerinde sessiz birer hafıza gibi saklandı.
Tarihi yeniden yazan gelişme ise geçen yıl yaşandı. Fransa’da yaşayan bir Kürt araştırmacı, arşivlerde bulduğu belgelerle birlikte “Chicorée au Kurde” markasını yeniden tescilledi. Böylece bu içecek, yüz yıl sonra yeniden Kürt kültürel mirası olarak resmiyet kazandı.
Bugün bu kahve yalnızca bir içecek değil, geçmişle kurulan bir bağ olarak görülüyor.
Çünkü bazen bir yudum kahve, sadece damakta değil, hafızanın en derin yerinde saklı kalmış bir hatıradır.
Çehveya Kizvanê’nin yeniden gündeme gelmesi, sadece bir tatlının değil, bir kimliğin de geri dönüşü olarak yorumlanıyor. Kürt araştırmacılar ve kültür savunucuları, bu kahvenin yeniden kendi adıyla anılmasını, “unutulmuş bir belleğin yeniden doğuşu” olarak nitelendiriyor.
Di demekê dawî ya sedsala 19’an de, ji çiyayan Amedê, Mêrdînê, Semsûr û Êlihê tê hatin berhevkirin fîstîkên kewtî yên “kizwan”, û bi weşên fındîk re nasbûye. Qehweya Kizvanê, ku li Fransa bi navê “Chicorée au Kurde” (Qehweya Kurdî) hate firotin, niha piştî sed salî careke din bi navê xwe vegeriya cîhanê.
Ji ber ku ev qehwe bê kafeîn e û bi têra xwe ya xweş re, di dawiyê sedsala 19’an de ji erdên Osmaniyan re diçû Fransa û Ewropa, û di Paris, Berlin û Londra de bi navê “ta’mê nû ya ji Rojava hatî” hate firotin.
Di ser qutiyan de wê demê, wêneyek leşkerê kurdê bi zireh de heye û ev îkon di navçeyên Ewropî de bi girîngî hate nas kirin.
Lê piştî afirandina Komara Tirkiyeyê, navê “Qehweya Kurdî” ji fermî ve hate rakirin û di 1930’an de pêşxistina wê qehweyê qediya. Tenê çend etîketên kevn yên fransî li arşîvên Ewropayê ma.
Di sala 2024’an de, li Fransa, lêkolînerê kurdî yekem carî ev markayê dîsa bi navê xwe “Chicorée au Kurde” qeyd kir û ev qehwe wekî mirasê çandî ya kurdan hate nasîn.
Ev qehwe niha tenê xwarinî yek e ne — lê heke bêjî têkiliyeke bi dîrokê re ye.
Ji ber ku hin deman, yek gulk qehwê, tenê di devê de ne, lê di bîranîya dilê de jî maye. ☕
Vegeriya navê Çehveya Kizvanê ne tenê vegeriya ta’mek e — lê vegeriya nasnameyek e.
Lêkolîner û parastvanên çanda kurdî dibêjin ku ev qehwe wekî “bîranîyeke ji bîrveçû” hate xilas kirin, û dîsa bi navê xwe li ser masa cîhanê hatiye danîn.
Kaynak: Merkez
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
